Từ những điều nhỏ nhặt như cách nói “làm ơn”, “cảm ơn” hay “xin lỗi”, đến cách chào hỏi, ngắt lời một cách lịch sự, nhường lượt khi trò chuyện, hay sắp xếp ghế sau khi ngồi… tất cả đều là những kỹ năng giúp trẻ hòa nhập vào cộng đồng một cách tự nhiên.

Tuy nhiên, nhã nhặn và lịch sự không phải là một khuôn mẫu cứng nhắc áp dụng cho mọi gia đình hay nền văn hóa. Tùy thuộc vào truyền thống, tôn giáo và lối sống của mỗi cộng đồng, những quy tắc này có thể linh hoạt điều chỉnh để phù hợp với từng hoàn cảnh.

Dạy trẻ nhã nhặn và lịch sự theo độ tuổi

Trẻ dưới 3 tuổi: Học bằng cách quan sát và bắt chước

Theo Tiến sĩ Maria Montessori, trẻ dưới 3 tuổi có khả năng tiếp thu một cách vô thức, nghĩa là chúng tiếp thu mọi thứ xung quanh một cách tự nhiên mà không cần được dạy trực tiếp. Vì vậy, thay vì yêu cầu trẻ phải nói “cảm ơn” hay “xin lỗi”, cách tốt nhất là chúng ta làm gương cho trẻ noi theo.

Ví dụ, nếu muốn trẻ học cách thể hiện lòng biết ơn, chúng ta có thể nói “Cảm ơn” với người thân trong gia đình, bạn bè và cả chính trẻ khi trẻ giúp đỡ điều gì đó:

• “Cảm ơn con vì đã đưa cho mẹ quyển sách.”
• “Cảm ơn bố đã giúp mẹ dọn bàn.”

Với những trẻ chưa biết tự xin lỗi, thay vì ép trẻ nói “xin lỗi”, chúng ta có thể thể hiện sự quan tâm bằng hành động, như giúp trẻ đưa khăn giấy cho bạn khi bạn bị đau. Nếu cần, cha mẹ có thể xin lỗi thay cho trẻ:

• “Xin lỗi vì con tôi đã vô tình làm đau bạn. Bạn có sao không?”

Hãy tin tưởng rằng, dù chưa thể bày tỏ bằng lời, trẻ vẫn đang âm thầm học hỏi từ những gì chúng ta làm.

Trẻ từ 3 đến 6 tuổi: Hướng dẫn và thực hành thông qua trò chơi

Ở độ tuổi này, trẻ đã có khả năng tiếp thu một cách có ý thức, vì vậy chúng ta có thể dạy trực tiếp thông qua những bài học cụ thể.

Trong các lớp học Montessori, giáo viên thường tổ chức những buổi thực hành nhóm về cách chào hỏi khách, cách nhờ vả lịch sự, hoặc cách xếp ghế ngay ngắn sau khi sử dụng. Trẻ cũng có thể thực hành thông qua thẻ hướng dẫn trong lớp.

Tại nhà, cha mẹ có thể giúp trẻ rèn luyện những kỹ năng này bằng cách biến nó thành những tình huống vui nhộn, chẳng hạn như:

• Đóng cửa nhẹ nhàng thay vì sập mạnh.
• Đặt tay lên vai cha mẹ thay vì ngắt lời khi họ đang nói chuyện.
• Học cách nhờ giúp đỡ bằng câu “Làm ơn” thay vì đòi hỏi.

Những bài học này có thể được thực hành qua trò chơi đóng vai hoặc những tình huống thực tế trong cuộc sống hằng ngày.

Trẻ từ 6 tuổi trở lên: Thảo luận và xây dựng quy tắc cùng nhau

Ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu có tư duy lý luận. Chúng không còn muốn đơn giản nghe theo lời người lớn mà thích tự tìm hiểu, đặt câu hỏi và khám phá nguyên nhân đằng sau mỗi hành vi. Vì vậy, thay vì áp đặt, cha mẹ có thể cùng trẻ xây dựng quy tắc gia đình.

Ví dụ:

• Nếu muốn trẻ hiểu vì sao nên bắt tay khi chào hỏi, hãy cùng nhau tìm hiểu nguồn gốc của hành động này.
• Nếu trẻ hay vứt khăn tắm ướt trên sàn, hãy khuyến khích trẻ tự nghiên cứu cách làm khô khăn nhanh nhất.
• Nếu trẻ không trân trọng bút chì, hãy cùng khám phá quy trình sản xuất bút để hiểu giá trị của nó.

Việc để trẻ tham gia vào quá trình quyết định sẽ giúp trẻ tự giác hơn thay vì cảm thấy bị ép buộc.

Khi nào nên dạy trẻ nhã nhặn và lịch sự?

Thay vì sửa lỗi ngay lập tức khi trẻ mắc sai lầm, hãy quan sát và chọn thời điểm thích hợp để hướng dẫn.

Ví dụ, nếu nhận thấy trẻ chưa biết cách chờ đến lượt mình nói, cha mẹ có thể nói vào một lúc khác:

• “Mẹ/bố để ý thấy tuần này con có vẻ rất háo hức muốn chia sẻ suy nghĩ của mình. Mình thử luyện tập cách chờ đến lượt nhau nói nhé!”

Trong Montessori, có một nguyên tắc quan trọng: “Hãy dạy bằng cách hướng dẫn, không phải bằng cách sửa lỗi”. Khi trẻ được chỉ bảo trong một bầu không khí tích cực, chúng sẽ dễ tiếp thu hơn thay vì phản ứng tiêu cực.

Một số bài học đơn giản về Nhã nhặn và lịch sự

1. Cách ngắt lời lịch sự

Thay vì chen ngang khi người lớn đang nói, trẻ có thể đặt tay lên vai cha mẹ để báo hiệu rằng mình cần nói chuyện. Khi cha mẹ hoàn thành câu chuyện, họ có thể quay lại và hỏi:

• “Con cần nói gì với mẹ/bố vậy?”

Dần dần, trẻ sẽ học được cách chờ đợi thay vì ngắt lời.

2. Phép lịch sự trên bàn ăn

Bữa ăn không chỉ là thời gian để ăn uống mà còn là cơ hội để thực hành phép lịch sự:

• “Con có thể giúp mẹ lấy bình nước được không?”
• “Cảm ơn bố đã lấy đĩa giúp con.”
• “Mẹ ơi, con có thể rời bàn ăn được không ạ?”

3. Cách thể hiện cảm xúc khi chơi cùng bạn bè

Trước khi đến một bữa tiệc sinh nhật, trẻ có thể tập nói:

• “Chúc mừng sinh nhật bạn!”
• “Cảm ơn bạn vì món quà này.”

Trước khi chơi một trò chơi, trẻ có thể thực hành cách phản ứng khi thắng hoặc thua:

• “Chúc mừng bạn đã thắng nhé!”
• “Không sao, mình sẽ cố gắng lần sau.”

Nhã nhặn và lịch sự không chỉ là những quy tắc gượng ép mà là cách giúp trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp một cách tự nhiên và chân thành. Thay vì yêu cầu trẻ phải nói “cảm ơn” hay “xin lỗi” theo thói quen, hãy để trẻ thực sự cảm nhận được giá trị của những lời nói ấy.

Quan trọng nhất, trẻ học từ chính chúng ta. Khi chúng ta kiên trì làm gương, trẻ sẽ dần hấp thụ và thể hiện sự lịch sự theo cách riêng của mình – không gượng ép, không miễn cưỡng, mà là những hành động xuất phát từ sự chân thành.

Nguồn: https://themontessorinotebook.com/grace-and-courtesy